قبل از آنکه بخواهیم در رابطه با رجشمار فرش دستباف صحبت کنیم ابتدا باید اصطلاحات مربوط به آن را مطالعه کرده,تا به درک عمیق تری از آن برسیم.
فروشگاه فرش دستباف بقایی در این مقاله تلاش میکند تا در رابطه با رجشمار فرش دستباف و مفاهیم رج, ذرع, جدول رجشمار, تراکم صحبت کند و ارتباط آنها را با کیفیت و قیمت فرش دستباف توضیح دهد.
ذرع یکی از واحد های اندازه گیری طول در ایران باستان بوده است,که متداول ترین نوع آن تا این اواخر در میان پارچه فروشان و بزازهای بازار همچنان رواج داشته که به دلیل نداشتن اندازه ی دقیق در شهرهای مختلف با یکدیگر متفاوت است.
در گذشته و در بین بزازان و پارچه فروشان, ذرع از نوک بینی تا انگشت وسط یک دست در حالی که دست در یک طرف بدن کاملا کشیده و صاف است محاسبه می شده.
از تفاوت اندازه ذرع در شهر های مختلف گفتیم , ذرع در آذربایجان و شهرهای ترکی باف ۱۱۲سانتی متر, در در شهرهای فارسی باف مثل اصفهان و نایین ۱۰۴سانتی متر و در کرمان ۱۰۸سانتی متر است.
قدم بعدی در محاسبه ی رجشمار فرش دستباف شناختن گره ذرعی است.همانطور که قبلا هم گفتیم ذرع واحد اندازه گیری طول در ایران باستان بوده, و گره ذرعی نیز یک شانزدهم ذرع است.به این ترتیب گره ذرعی در شهرهای ترکی باف ۷ سانتی متر, در شهر های فارسی باف ۶.۵ سانتی متر است اما در کرمان به دلیل آن که برای طراحی نقشه و چله دوانی فرش های دستباف از واحد فوت استفاده می کردند(هر فوت تقریبا معادل ۳۰ سانتی متر است.) برای سهولت در محاسبات گره ذرعی را ۷.۵ سانتی متر در نظر میگرفتند.
احتمالا همه ی ما با مفهوم تراکم آشنایی داریم هرچند این اصطلاح بیشتر برای فرش ماشینی به کار میرود فرش دستباف به دلیل سنتی بودن اصطلاحات خاص خود را دارد که در بالا با تعدادی از آنها آشنا شدیم رجشمار هم یکی از اینهاست در ابتدا با تعریف رج اشنا میشویم:
تعداد گره در واحد طول را رج می گویند.و رجشمار به تعداد گره های عرضی فرش در یک واحد طول مشخص (در یک گره عرضی )گفته می شود به طور مثال , همانطور قبلا در توضیح گره های ذرعی هر منطقه گفتیم در مناطق ترکی باف گره ذرعی در هفت سانتی متر محاسبه میشود اگر بگوییم رجشمار یک فرش در این منطقه ۴۵ است منظور این است که در هر هفت سانتی متر ۴۵ گره وجود دارد و از آنجایی که هر گره متشکل از دو تار, یکی زیر و دیگری رو است میشود در هر هفت سانتی متر ۹۰ تار وجود دارد.
به همین ترتیب یک فرش با رجشمار ۴۵ در مناطق فارسی باف در شیش و نیم سانتی متر ۴۵ گره و ۹۰ تار دارد و فرشی با همین رجشمار در کرمان در هر هفت و نیم سانتی متر ۴۵ گره و ۹۰ تار خواهد داشت.
حال اگر دقت کنید متوجه میشوید که در عین این که رجشمار در ظرافت و ریز بافت بودن فرش تاثیر دارد تنها عامل تاثیر گذار در این مورد هم نیست از بین سه فرشی در بالا مثال زدیم به ترتیب فرش سایر مناطق فارسی باف در ابتدا و بعد از آن فرش ترکی باف و در آخر فرش کرمان دارای تعداد تار و گره بیشتری هستند.
رجشمار فرش دستباف در ابتدا و قبل از تولید توسط طراح فرش محاسبه و طبق سلیقه خود طراح یا تولیدکنندگان فرش مشخص میشود تا طرح فرش بر اساس آن کشیده شود و تعداد گره های قالی مشخص گردد در وهله ی بعد چله دوانی ست که بر اساس رجشمار گفته شده انجام میشود اما بعد بافته شدن فرش رجشمار به دو صورت محاسبه میشود:
یکی شمارش گره های طول و عرض در یک واحد مشخص(به عنوان مثال ۶.۵ یا ۷ یا ۷.۵ سانتیمتر است)و دیگری شمارش گره در مساحت یک دسی متر مربع و ضرب این رقم در مساحت کل فرش است (که باید در چند نقطه فرش تکرار شده و سپس معدل گیری شود).
در مناطق مختلف ایران اصطلاحات و روش های متفاوتی برای رجشمار وجود دارد. که در ادامه به تعدادی از آنها اشاره می کنیم.
این اصطلاح بیشتر در فرش دستباف نایین استفاده میشود. و منظور تعداد لای نخ پنبه است که در تار(چله) فرش دستباف استفاده می شود.
بدیهی است که هر قدر تعداد لای نخ چله کمتر باشد، نخ ظریف تر شده و به طبع فرش نیز ظریف تر می شود.
به معنی تعداد ۱۰۰ تایی گره در تمام عرض فرش است.که در معاملات فرش دستباف در اصفهان حائز اهمیت است و مورد استفاده قرار میگیرد.
گاهی اوقات نیز از اصطلاح «خفت» استفاده می کنند که یعنی تعداد گره در تمام عرض فرش. مثلا وقتی گفته می شود ۲۰ تا ۱۰۰ تایی( یا ۲۰۰۰ خفت) در فرش ۶ متری، یعنی در ۲ متر عرض فرش تعداد ۲۰۰۰ گره وجود دارد.
این اصطلاح در کاشان متداول است.
هر «خونه» دارای ۱۰ گره است و در این اصطلاح منظور از تعداد «خونه» در نصف عرض فرش است. مثلا فرش ۴۶ خونه ۶ متری، دارای ۴۶۰ گره در یک متر عرض فرش است.
این اصطلاح در یزد متداول است. در این روش تعداد تون به تعداد نخ تار گفته می شود که در نصف عرض فرش کشیده می شوند و به این ترتیب در نصف عرض فرش معادل نصف عدد تون گره بافته خواهد شد. مثلا «فرش ۸۴۰ تون» شش متری دارای ۴۲۰ گره در یک متر عرض فرش است.
اصطلاح جفت در فرش دستباف کرمان متداول است و منظور تعداد جفت تار (یا تعداد گره) در دو گره ذرعی یا ۱۴ سانتیمتر است. مثلا فرش ۱۰۰جفت دارای ۲۰۰ تار ( یا ۱۰۰ گره) در ۱۴ سانتیمتر است.
بیشتر در رابطه با قالی کرمان بخوانید.
مجموعه فرش بقایی|فروش انواع فرش دستباف | با بیش از 100 سال سابقه